Fren Teknikleri

Yazar: Motoron

Sıklıkla gözardı edilmesine rağmen, iyi bir fren tekniği güvenli, uzman sürüşün olmazsa olmazları
arasındadır. Simon Weir, frenajınızı bir sonraki seviyeye nasıl taşıyacağınızı gösteriyor.

İleri sürüş, tamamen akıcı ilerleyiş ve fren ihtiyacını ortadan kaldırmayı hedefleyen bir beklentiden ibaretse, bütün bir ‘Sürüş Kliniği’ni neden frenlere ayırıyoruz? Uzman sürücünün akıcı ve frensiz sürüş stilini özümlerken, frenlerimiz ile ilgili şu gerçeği gözden kaçırmak oldukça kolaydır: Frenler kesinlikle gereklidir. Frenleri ve fren tekniğimizi ihmal edersek, kendimizi tehlikeye atmış oluruz. Bu yüzden sürüşünüzü gözden geçirirken, frenlere karşı olan tutumunuzu saptamanız önemlidir ‐ özellikle ön fren. Şaşırtıcı sayıdaki sürücü modern frenlerin gücünden rahatsızdır; çoğu yalnızca arka frene bel bağlayıp, ön fren manetini kavramanın, kilitlenmiş bir tekerlek ve acil servise yapılacak bir gezi ile sonuçlanacağından endişe duyar. Ön fren manetini kavramak kötü bir fikir olsa da, ön freni kullanabilmek hayati önem taşır ‐ bu kelimesi kelimesine hayat‐kurtaran bir beceridir.

Bir fren testi yapın

Frenlere karşı duyulan korkuyu yenmek için tasarlanmış bu egzersiz, durma tekniğinizi değerlendirmenize yardımcı olur. Pratik yapmak için trafikten uzak ve güvenli bir yer bulun ‐ ihtiyacınız olan 500 m kadar, düz bir çizgide sürüş yapabileceğiniz ve son üçte birlik bölümü işaretlenmiş bir yoldur. Ani bir şekilde saatte 40 km’ye kadar hızlanın ve işaretin yanına geldiğinizde gazı kesin. Kısa süreliğine salınsanız da, 500 m’lik parkurun sonunda durabilmek için etkili şekilde fren yapmanız gerekecektir. İkinci denemede işaretin yanından geçerken nazikçe arka frene basın. Üçüncü sefer hafifçe ön fren üzerinde baskı oluşturun ‐ sertçe değil; kibarca, deneyerek ve kendinizi iyi hissedeceğiniz ölçüde. Dördüncü geçişte iki freni birlikte kullanmayı deneyin ve duruş mesafesinin her defasında nasıl azaldığını gözlemleyin. İlk soru: İki freni birlikte kullanmak size doğal geliyor mu? Eğer cevabınız hayırsa, neden hayır? Her iki freni kullandığınızda, sadece ön frene kıyasla %25 daha çabuk durursunuz. Sonraki soru: Frenleri nasıl tatbik ediyorsunuz? Etkin ağırlık transferi için en iyi teknik, ön freni arka frenden azıcık önce sıkmaktır. Üçüncü soru: Ön ‐ arka fren arasındaki güç dağılımını nasıl ayarlıyorsunuz? Bu dağılım iyi ve kuru bir zeminde %80 ön, %20 arka oranında olmalıdır (ıslakta bu oran 50‐50’ye yaklaşır). Sıradaki soru: Fren maneti üzerindeki baskıyı ne şekilde oluşturuyorsunuz? Etkili frenaj, ağırlığın yumuşak ve yol tutuş kabiliyetinin ötesine geçmeyecek şekilde ön lastiğe aktarılmasında yatar, bu nedenle fren kuvvetini kademeli bir şekilde artırın. Bunun anlamı, sıfırdan %100 frenleme gücüne tam bir saniye içerisinde ulaşmanız gerektiğidir. Bu süre size uzun gibi gelebilir, ama %60 güç uygulayarak dalışa geçmeniz ve ön tekerleği kilitlememek düşüncesiyle bir anlığına bile freni bırakıp tekrar uygulamanız daha uzun sürecektir.

“Sertçe fren yapmaya %100 konsantre olmuşken, vites değiştirmeyi düşünecek fazladan zihinsel kapasiteniz kalmamış olmalıdır.”

Son olarak, duruşunuz nasıl gerçekleşiyor ‐ yumuşak şekilde mi sarsılarak mı? Durana kadar maksimum güç uygulamayın. Hızınız yürüyüş temposuna yaklaştığında maneti yavaşça gevşetmelisiniz. Ayağınızı yere son anda, zar zor koyabiliyor ve siz seleye geri sekerken başınız şiddetle öne savruluyorsa, frenleri yumuşak bir şekilde bırakmıyorsunuz demektir. Tekniğinizi bu çalışmayla ölçmek, acil durumda gerekecek panik freni geliştirecektir, fakat bu çalışmanın en önemli faydası, olayları doğru perspektiften değerlendirmenize yardımcı olmasıdır. Düz bir çizgide 40 km/s ile giderken yaptığınız frenajın, gelebileceği en üst seviyeye geldiğini düşünüp sevindiğinizde, durmak için yolun ne kadarını kullandığınıza bakma vakti gelmiş demektir. Yol aldığınız hızı ikiye katladığınızda, durmak için ihtiyaç duyacağınız mesafe dört katına çıkar. 40 km/s ile giderken 10 m’de duruyorsanız, 80 km/s’ten sıfıra düşmek için 40 m’ye; 160’la giderken durmak içinse 160 m’ye ihtiyacınız var demektir. Durma mesafelerinizi ölçerek, hızlı sürüşten duruş anına kadar geçen sürede ne kadar yola ihtiyaç duydu¤unuz hakkında bir fikir sahibi olabilirsiniz. Viteslerden bahsetmediğimi faketmişsinizdir. Acil bir durumda sertçe fren yapmaya %100 konsantre olmuşken, vites değiştirmeyi düşünecek fazladan zihinsel kapasiteniz kalmamış olmalıdır. Kalıyor ise, daha sert fren yapabilirsiniz demektir. Vitesler yolda hızınızı ayarlarken işe yarayabilir, ama bu egzersizde dikkatinizi dağıtırlar (ancak motorunuzun stop etmesini önlemek için son anda debriyajı sıkmak unutulmamalıdır).

Yolda fren

Çalışma parkurunun güvenli koşullarından uzaklaşıldığında, başka birtakım faktörler frenajımızı etkiler. İşe ne sıklıkta fren yaptığınızı sorgulamakla başlayın. Sadık kalınması gereken denklem şudur: ideal olan hızın gaz ile kontrol edilmesi ve vites seçiminin hıza uygun şekilde yapılmasıdır; fakat bir viraj ya da başka bir tehlikeden ötürü, aniden yavaşlamanız gerektiğinde, bu işe en uygun alet frenlerinizdir. Sıkça fren yapmanız gözlem ve planlama konuları üzerinde çalışmanız gerektiğine işaret eder. Bu durumda ilk akla gelen, daha önce görüp, planlamanız gereken şeylere tepki vermekte geciktiğinizdir. ‘Konfor freni’ tabir edilen sık fren kullanımı çoğunlukla kötü bir şey olarak kabul edilir, oysa azıcık fazla fren yapmak, yalnızca bir viraja dahi dönebileceğinizden hızlı girmenizden iyidir. Yine de eliniz her virajdan önce fren manetine gidiyorsa, her birinin sonrasında kendinize bunun gerçekten gerekli olup olmadığını sorun. Büyük bir olasılıkla, sadece gazı önceden keserek de hızınızı aynı etkinlikte etkili ayarlayabildiğinizi göreceksiniz. Fakat gerçekten ihtiyaç duyduğumuzda, doğru şekilde fren yapabilmemiz gerekir. Tekniğinizin, hala pratik yaptığınız düzlükte olduğu kadar yumuşak, aşamalı ve dengeli olduğuna emin olun. Eğer motorunuz frenlere ilk müdahalenizde kafasını sallayıp bir yöne silkiniyorsa, uyguladığınız anlık kuvvet biraz fazla kaçıyor demektir. Tam güce ulaşmak için bir saniyeyi dolu dolu kullanmanız gerekti¤ini hatırlayın.

“Daima yolun iyi zeminli bölümlerinde fren yapmaya çalışın. Bozuk asfalt, su birikintileri ya da mıcırdan uzak durun!”

Vitesler, acil duruş yapmanız gereken anlar hariç, yol üzerindeki yavaşlama denkleminin bir parçasıdır. Onları bu sürece yumuşak bir şekilde dahil ettiğinize; konsantrasyonunuzun bölünmedi¤ine veya motorun dengesinin bozulmadığına emin olun. Fren manetine uyguladığınız baskıyı azaltmaya başladığınız an, vites küçültmek için doğru zamandır.

Debriyajı bıraktığınızda motor sendeliyor veya kıpırdanıyorsa, ya çok erken ya da blok halinde, birden fazla vitesi aynı anda küçültmülsünüz demektir. Ne zaman ve nerede fren yaptığınızı izlemeniz de fayda sağlar. Daima yolun iyi zeminli bölümlerinde fren yapmaya çalışın. Bozuk asfalt, su birikintileri ya da mıcırdan uzak durun. Viraja girmeden önce frenleri bırakabileceğiniz şekilde, doğru zamanda fren yapıyor musunuz? Eğer dönüşe başladığınızda hala fren yapmaktaysanız, frenleri nasıl bıraktığınıza dikkat edin. Yan yattıkça ön tekerleğe aşırı yük binmesi ve kaza riski artar. Bu yüzden yatış açısı arttıkça frenleri gevşetmeniz gerekir. Bazı sürücüler, frenleme kuvvetinin ön lastik üzerinde oluşturduğu baskıyı azaltmak için virajlara arka freni hafifçe sıkarak girerler. Böyle yapıyorsanız dahi, yatış açısı arttıkça, frenleme gücünü azalttığınızdan emin olun ‐ siz ambulansta otururken yükün hangi lastiğe binmiş olduğu neyi değiştirir… Frenlere düzenli olarak viraj ortasında başvurduğunuzu farkederseniz, giriş hızlarını nasıl belirlediğinize dair yepyeni bir yaklaşımın vakti gelmiş demektir. Bu arada tüm kontrollere hafif dokunuşlarla hükmetmeye odaklanın. Frenlere haddinden fazla kuvvet uyguladığınızda, ön lastik hiç de hoş sonuçlar doğurmayacak şekilde size teslim olacaktır. Ayrıca fren mesafesinin motor dik durumda olmadığında çarpıcı biçimde uzadığını, bu nedenle virajlarda daha nazik ve sabırlı olmanız gerekti¤ini aklınızdan çıkarmayın.

SORU&CEVAP

Uzmanlara sorun

S: Hızlandıkça, virajlarda da hızımı ayarlamam gereken zamanlar olduğunu farkediyorum. Bana virajda nasıl fren yapabileceğimi anlatır mısınız?

Paul Mills, Buckinghamshire

C1: Yapmayın! İlla yapmak zorundaysanız, çok dikkatli olun. Virajda fren, motor üzerindeyken yapılacak en zor işlerden biridir. Bunun sebebi limitinize çok çabuk ulaşırken, hiçbir uyarıyla karşılaşmamanızdır. Zeminde herhangi bir tümsek ya da bozukluk olduğunda kesinlikle fren yapamazsınız ‐ neler olacağını önceden kestirmek olanaksızdır. Düzgün bir zeminde ve motor fazla yatık olmadığında çok az fren kullanabilirsiniz, ama frenlere maksimum yatış açısının civarında hiçbir zaman dokunmayın.

Ron Haslam

C2: Virajda frene basmak hiç de iyi bir fikir değil. Maneti tüm gücünüzle sıkıp kaza yapmasanız dahi, virajda yaptığınız fren, motoru dikeltecek ve dışa açılmaya zorlayacaktır. Bu aynı kötü sonuçları doğurabilir: bir sol virajda yol kenarındaki tarlaya; sağ virajda ise karşıdan gelen kamyonun önüne savrulabilirsiniz… Yapmanız gereken, başınızı çevirerek gözlerinizi viraj çıkışına odaklama, vücudunuzu viraja doğru eğip iç taraftaki gidona sabit şekilde baskı uygulayarak, hayatınızdaki en büyük eğim açısını hedeflemektir. Ayaklık virajın başında yere deymediği sürece gerilmeyin veya kendinizi kasmayın, neredeyse sıyrılmak üzeresiniz. Sonrasında bunu bir uyarı olarak kabul edin ve yavaşlayın.

Simon Weir

C3: Adınızın Valentino olmadığını farzedersek, virajlarda fren yapmayı gerçekten denememelisiniz. Tecrübeli sürücüler bir viraja yaklaşırken önlerindeki yolu okur ve kayboluş noktasını (yolun iki kenarındaki çizgilerin birleşiyor gibi göründüğü nokta) izleyerek hızlarını ölçerler. Kayboluş noktasının yakınlaşıp uzaklaşmasına göre süratlerini ‐ işin sırrı, hızı viraja girmeden önce ayarlamaktadır. Bu konuyu iyice öğrenmek için gerçekten konsantre olmalısınız. Ancak o zaman kendinize güvenerek, doğru hızda olduğunuzu bilerek ve virajda fren yapmayı gereksiz hale getirecek şekilde viraja girebilirsiniz. O zamana kadar bir virajı yanlış değerlendirdiğiniz durumlarda nazikçe arka frene basarak bir parça hız kesmeniz mümkündür, ama bunu gerçekten hiç tavsiye etmiyorum.

Mick Jones

C4: Ne şekilde fren yapacağınız, tamamıyla viraj alırken ne kadar tutuşa sahip olduğunuzla ilişkilidir: virajdaki hızınız ne kadar yüksekse o kadar az fren kullanabilirsiniz. Viraj ortasında gaz kestiğiniz an ağırlığın bir bölümü öne kayar ve ön lastikte tutuş artarken, arka lastiğin tutuşu azalır ‐ aynı anda arka freni de kullanmanız (çoğu zaman motor freni kullanacağınızı da düşünelim) kolaylıkla arka lastiğin kaymasına neden olabilir. Eğer buna engel olmayı başarır ve motoru yavaşlatabilirseniz, ön freni kullanmanız için gerekli yol tutuş açığa çıkar. Ancak bu anda ön frene asılmanız tekerle¤i kilitlemeye yeter de artar, bu nedenle çok nazik, yumuşak ve kademeli şekilde fren yapmalısınız. Belirli çaptaki bir virajda motor yavaşladıkça yatış açısı azalır, bu yüzden frenlere daha fazla kuvvet uygulanabilir. Özellikle ön freni hızınızı düşürüp daha dik konuma geldiğinizde kullanabilirsiniz.

Andy Morrison

C5: Virajda hız ayarlaması yapmaya çalışıp önceden belirledi¤iniz çizgiden feragat etmezseniz, başa çıkmanız gereken fazladan bir kuvvet yaratmış olursunuz. Hangi freni kullanırsanız kullanın, hafif ve kademeli artan kuvvet uygulayın. Çoğu sürücüye, motorun dengesini daha az bozmasından ötürü, sadece arka freni kullanması öğütlenir. Hızın yalnızca %10’undan kurtulma emeline ya da 45 numara ayaklarınızda harika bir hassasiyete sahipseniz tamam. Fakat çoğu motosiklet kullanıcısı ya yeterince yavaşlayamaz ya da fazla sert fren yapar ve arka tarafın hakimiyetini kaybederler ‐ sonuç olarak gurur, gövde veya motorları ya da en kötü ihtimalle üçü birden zarar görür! Virajlarda hızı adam akıllı düşürmek için, ben her zaman çok daha iyi tepki veren ön freni kullanmayı yeğlerdim. Ağırlığı öne yüklediğinizde, motor dışa açılmak isteyecektir. Bunu kontra tekniği (ters dümen) ile karşılayın, gövdeniz ve dışta kalan dizinizi depoya bastırın ve en başta hedeflediğiniz çizgiye odaklanın.

Sean Hayes

S: Pistte motosiklet kullanmaya yeni başladım ve nerede fren yapmam gerektiğini anlayana kadar bütün günü harcıyorum. Fren için referans noktaları belirlemenin daha hızlı bir yolu yok mu?

Allan Berry, County Durham

C1 Pist günlerindeki eğitmenlerden fren noktalarını size göstermesini isteyin ‐ onlar bunun için oradalar. Seansların arasında diğer sürücülerin nerede fren yaptıklarına dikkat etmek de yol gösterici olabilir. Pistte geçirdi¤iniz zamanlarda motoru viraja sokma kabiliyetiniz üzerine konsantre olun ‐ ne kadar hızlı dönerseniz, o kadar geç fren yapabilirsiniz. Bunu doğru yapmak için koca bir gününüz oldu¤unu aklınızdan çıkarmayın ‐ pist günlerinin bütün amacı budur. Azar azar üstüne koyun ve gelişiminizi akıcılık, harcanan efor ve güvenlik başlıkları altında değerlendirin. Çok fazla kişi ‘hızla’ referans noktaları belirlemeye çalışırken, ilk ya da ikinci seanslarında kaza yapıyorlar. Pist kenarındaki lastik duvarının üstünde yatarken hiçbir şey öğrenemeyeceğinizi unutmayın!

Sean Hayes

S: Yapmamam gerektiğini bilsem de yapıyorum… konfor freni yapmayı nasıl durdurabilirim?

Phil Bradshaw, South Yorkshire

C1: Ben şahsen hız konusunda kafamın rahat olması için fren yapıyorum. ‘Konfor freni’ tabirini, bütün içgüdüleriniz yavaşlamanızı söylerken, frenleri kullanmaktan kaçınmanız gerektiğini ima ettiği için sevmiyorum. Böyle bir ima, sürücüleri istenenden daha düşük bir vites kullanmaya veya en kötü durumda, yapmaları gerekenden çok daha geç fren yapmaya itebilir ‐ bu sadece güvenlerini daha da zedeleyip, daha fazla gereksiz fren yapmaları ihtimalini kuvvetlendirecektir. Eğer hızınızdan rahat de¤ilken normal şekilde yavaşlamak ve vites küçültmek motoru yeteri kadar yavaşlatmıyorsa, kendinizi daha önce fren yapmaya hazırlayın. Gereksiz frenajın üstesinden gelerek, hızınızı daha etkin biçimde kontrol edebilir ve virajlara yaklaşırken duydu¤unuz güveni artırabilirsiniz. İki viraj arasındaki bir düzlüğü düşünün. Düzlüğün 1/3’ünü hızlanmak; 2/3’ünü yavaşlamak için kullanın ‐ bu kesin bir kural değildir, ama bu yöntemle neye yaklaştığınızı değerlendirmek için daha fazla zaman harcar ve bu sayede hızınızı fren kullanmadan belirlemeye alışırsınız.

Andy Morrison

C2: Birinci viteste ve risksiz hızlarda u‐dönüşleri yapabileceğiniz güvenli bir yer bulun. Ön freni sökün (ya da elinizin ulaşamayacağı şekilde fren manetini aşağıya çevirin) ve ön frenin yerinde yeller eserken neler yapabildiğinize bakın. Bir kez ön frenin yerinde olmadığının, hatta ona ihtiyaç duymadığınızın farkına vardığınızda, bir sonraki aşamaya geçebilirsiniz. Freni tekrar monte edin ve bir tura çıkın. Eskiden baktığınızdan daha uzağa bakın ve kendinizi önceden hazırlayın ‐ tıpkı ön fren kullanmadan yaptığınız u‐dönüşlerindeki gibi. Frenlere ihtiyaç duymadığınızı ve güveninizin artmış olduğunu göreceksiniz

. Sean Hayes

S: Çok sert olan ön frenimi ıslakta hemen hemen hiç kullanmıyorum, çünkü ön tekerleği kilitlemesinden korkuyorum. Islak zeminde frenlemeyi nasıl geliştirebilirim?

Dave Coulsey, Merseyside

C1: Aşırı sert ön fren, motorunuzun arzulanmayan ve mekanik bir çözüm bulmanız gereken bir özelli¤i olabileceği gibi, sizin fiziksel kullanımınızdan da kaynaklanıyor olabilir. Mekanik bir kusur olmadığını varsayarsak, frenlere kibar davrandığınızdan emin olmalısınız. Ön tekerleğin kilitlenmesini engellemek için frenlere yumuşakça basın ve maneti bir anda kavramayın. Frenlemeyi %50 ön, %50 arka olacak şekilde bölün ve oldukça önceden plan yaparak frenler üzerine uyguladığınız kuvveti kademeli bir şekilde artırabilmek için gereken zamanı kazanın. Motor freninden de daha fazla yararlanabilirsiniz. Yüksek devir ve küçük bir viteste olduğunuzda yavaşlamak için sadece gaz kesmeniz yeterli olur ve bu sayede daha az fren yapma ihtiyacı hissedersiniz.

Mick Jones

C2: Püf nokta gücü doğrusal bir biçimde artırmaktır ‐ ve bunu ancak pratik yaparak alışkanlık haline getirebilirsiniz. En güçlü frenler dahi ilk ısırışın hissedilmeyeceği kadar yumuşak kullanılabilir ‐ frenler, yalnızca onları aniden sıktığınızda vahşileşir. Güvenli bir yer bulun ve gerçekten gevşeyip ilk hareketi birkaç saniyeye yaymayı çalışın. Ön freni en etkili şekilde kullanmak için ağırlık ön lastiğe aşamalı olarak aktarılmalı ve lastiğin yol tutuşu artırılmalıdır. Ağırlık aktarıldıkça daha fazla kuvvet uygulanabilir. Çok kibar olun ve her denemenizde biraz daha fazla kuvvet uygulamaya çalışın. Ön frenin performansını gölgeleyebileceği için, çok küçük vitesler seçmeniz egzersizin amacına aykırıdır.

Andy Morrison