Kusursuz Gaz Kontrolü

Yazar: Motoron

Gaz kontrolünü mükemmel hale getirdiğinizde, gerisi kendiliğinden gelecektir. Andy Morrison kararlı bir
sağ elin, neden daha hızlı ve güvenli sürüşün anahtarı olduğunu açıklıyor

Andy Morrison Andy birinci sınıf bir motorlu polis, polis eğitmeni, eski offroad sürücüsü ve pist yarıçısı. Rapid Training’i iletiyor (www.rapidtraining.co.uk)

Gaz, motosikletin en çok istismar edilen kontrolüdür ve bunun başlıca nedeni son derece heyecan verici olmasıdır. Gaz, motoru stabil hale getirme, yön değiştirmelere yardımcı olma ve ‐ oldukça mütevazi makinelerde dahi ‐ muazzam hızlandırma / yavaşlatma yetilerine sahiptir. Hepsi tek bir bilek hareketine bakar. Ne yazık ki, istatistikler tek‐motor kazalarının çoğunun hatalı gaz kullanımından kaynaklandığını gösterir. Her ahmak delice hızlanabilir ve, ben bu yazıyı bir Pazar sabahı yazdığım için, kentten çıkıp Cotswolds’a doğru uzanan, favori yollardan birinde gazlayan motorların uğultularını duyabiliyorum. Ve, birçok defa kısa bir arayla takip eden ambulans sirenlerini… Hareket eden bir motor, dik konumdayken ve düzgün asfaltlı, eğimsiz bir yolda sabit süratle seyredeken en stabil durumdadır. Bu sabit hızı elde etmek için gazın açık ve motorun hava direncine karşı koyacak çekişe sahip olması gerekir. Yön veya hızdaki her değişiklik motorun dengesini belli bir oranda bozacak ve bu ne kadar ani ya da kontrolsüz olursa, denge üzerindeki etkisi de o kadar güçlü olacaktır. Gaza hassasiyetle yaklamanın, hızlı ve güvenli sürüş için bu denli kritik olmasının nedeni budur. Bunun bir sebebi yol tututur. Gazı aniden sonuna dayamak, ağırlığa ön tekerlekten arkaya aktarılması için yeterli süreyi vermez ‐ ve arkada yeterince ağırlık olmaması, yeterli yol tutuşa sahip olamayacağınız anlamına gelir. Bir virajda gaza yüklenmeniz, kolayca ani bir kaymayla sonuçlanabilir. Hassas davranmak aynı zamanda, haşin hareketlerin siz, yani sürücü üzerindeki etkilerini de azaltır. Farkına bile varmadan dengenizi bozmanız çok kolaydır. Sert bir hızlanmanın ardından yaklaştığınız virajla baş etmek için ani şekilde gazı bırakmanız, sizi içgüdüsel olarak frenlere davranmaya itebilir. Sonuç olarak kilitlenen ön veya havalanan arka tekerlek, viraja odaklanmanıza engel olur.

En iyi sürücüler dahi bu hataya düşebilirler. Geçtiğimiz günlerde, bir MotoGP yarıında Valentino Rossi geç frenajla Toni Elias’ı geçti ve bunun tek nedeni Elias’ın, o sırada arka tekerleği havada gezinen motosikletini kontrol etmek için savaş vermesiydi. İki sürücü arasındaki kritik fark ve yolda da aynı derece önemli olan ‐ bir müdahale ile takipçisi arasındaki geçişte saklıdır. Ağır çekimde izleseydiniz, Rossi’nin gazı kesmek ve frenleri sıkmak için daha çok zaman harcadığını görebilirdiniz. Bu, ağırlığın arkadan öne daha etkili biçimde transfer edildiği ve bu kısa, ama önemli ekstra sürede süspansiyonun reaksiyon gösterebildiği anlamına gelir. Tüm bunlar sonucunda ortaya çıkan etki, lastiklerin maksimum verimle yola tutunabilmeleridir.

Hassas bir gaz tekniğine sahip olmak için alıştırma yapmak şarttır. Issız bir yol seçin, birinci viteste sürün ve dönüümlü olarak hızlanıp yavaşlayın. Her seferinde müdahaleleriniz arasındaki geçişi mümkün olduğunca yumuşatmaya çaba gösterin ve sağ elinizi ne kadar sıktığınıza dikkat ederek yavaş yavaş geçiş hızını artırın. Dikkat!: Geçiler hızlandıkça, doğal olarak gidonu aşırı sıkma eğilimi açığa çıkar ve kendinizi rahat bırakmanıza mani olur. Bu geçişlerin hızlandığını düşünmenize yol açsa da, aslında sadece gidonu fazla sıktığınız anlamına gelir… Bunu bir kez oturttuğunuzda fark edeceğiniz sevindirici bir yan etki de, artçınızın artık kaskıyla kaskınıza çok daha az çarptığıdır.

Gazın viraj alma üzerindeki etkisi

Motora binmeyi öğrenirken, bizlere haklı olarak aşırıya kaçmayan bir hızla viraja girmemiz, böylece dönüe başlarken gazı açıp, motoru viraj boyunca aşağı yukarı aynı hızda sabitlememiz öğretilir. Bu, motorun dengede kalmasını sağlar, çünkü ağırlık eşit olarak dağıtılmıştır ve bu sayede kolaylıkla virajın üstesinden gelebiliriz. Deneyim kazanıp, özgüvenimiz arttıkça, motosikletin performansını daha fazla kullanmaya başlarız. Gazı bıraktığımızda ağırlık öne kayar, çatallar sıkışır ve ön lastik artan yükle yere basarak, fiilen daha fazla tutuş sunar. Aynı anda arka süspansiyon açılır ve arka lastiğe binen yük azalır (daha az tutuş). Bu konfigürasyonda motosiklet dönmeye daha istekli olacak ve azalan hız, viraj içindeki dönüş çapının küçültülebilmesine olanak sağlayacaktır. Bir kere rahat ettiğiniz dönüş çapı ile yatış açınızı bulduktan sonra, yumuşak bir şekilde gazı açarak hızı sabit tutmak istemeniz, ağırlığı arkaya itecek, çatalları açarak uzatacak ve ön lastik üzerindeki yükü bir parça hafifletecektir. Sürüş geometrisindeki bu ufak değişiklik, motoru dönmekten ve daha fazla yatmaktan caydırmaya yeterlidir. Bu etkinin şiddeti motordan motora değişir, ama sabit ivme sırasında kullanımın ağırlaştığını hissetmenizin nedeni budur. Bir virajdan çıkarken ne sertlikte hızlanabileceğimiz ise, doğal olarak arka tekerlekteki yol tutuşla bağlantılıdır. Bu birçok değişkene bağlı bir konudur ‐ birkaçını saymak gerekirse: lastiğin tipi ve durumu, motor, süspansiyon, yolun yüzeyi, hava koşulları… Buna kendinizi çok kaptırmayın ‐ lastik, sahip olduğu tutuşun %100’ünü verebilir, fakat size düşen bunun yüzde kaçını kullanacağınıza karar vermektir. Virajlarda hızlanabilmek için, ancak lastikte var olan ve dönüş için kullanılmayan tutuştan faydalanabiliriz. Başka bir deyişle, eğer lastiğin sahip olduğu yol tutuşun %95’ini viraj almak için kullanır, sonra ivme için bir %10 daha istersek, lastik pes edecek ve kayacaktır. Gaz koluna nazik davranan bir sürücü, muhtemelen paçayı sıyıracak; el becerisinden yoksun veya agresif kullanıcı ise çok kısa sürede çok şey yapmak isteyeceğinden bu durumdan kurtulması imkansız hale gelecektir. Yol ya da pistlerde sürücüleri eğittiğim sırada, izlemesi en korkunç olanlar, viraj girişinde biraz daha hızlı olabileceklerini fark edip, gazı henüz apekse varmadan tekrar açanlardır. Bu, dönüşü gerçekleştirebilmek için daha fazla eğime ihtiyaç duyacakları anlamına gelir, fakat daha fazla gaz verip motoru yatırdıklarında, kullanılabilir yol tutu yüzdesi hızla düşer. Er ya da geç lastik kayar ‐ eğer panikleyen sürücü gazı keser ve lastiğin yeniden yola tutunmasına izin verirse, acı verici bir aşırmalı düşüş (highside), motoru ve sürücüyü göklere fırlatabilir. Bundan çıkarılacak ders, yalnızca maksimum yatış noktası geçilip, motor virajı terk etmek üzere dikeltilirken hızlanabileceğinizdir.

Daha fazla hız = ÇOK daha büyük dönüş çapı

Hızdaki bir değiikliğin, motorunuzun dönüş çapı ‐ makinenin ne darlıkta döneceği ‐ üzerindeki etkisi, genelde pek çok sürücünün tahmin edebileceğinden çok daha büyüktür. Tıpkı, hız ikiye katlandığında duruş mesafesinin dört misli uzaması gibi, hızı ikiye katlamanız da dönüş çapını dörde katlar (yatış açısı gibi diğer tüm faktörlerin sabit olduğu varsayılırsa). Motosikletlerde hızın ne kadar kolay ve çabuk değiştirilebildiğini düşündüğümüzde, bu gerçeğin önemi daha da belirginleşmektedir. Bugün herhangi bir süper spor, 50 km/s’ten 100 km/s’e eforsuzca 1 saniye içinde çıkabilir ve bu da bir virajın çıkışında yolun öbür tarafına geçmeyi fazlaca kolaylaştırmaktadır. İyi gaz yönetiminin önemi üzerinde ne kadar dursak azdır. Gazı doğru olarak kullanmayı öğrenin; daha güvenli, kendinden emin, ve ‐ neredeyse hiç çaba sarf etmeden ‐ çok daha hızlı olduğunuzu göreceksiniz.

SORU&CEVAP

Uzmanlara sorun

Viraja girişlerle başınız belada mı? Frenleriniz canınızı mı sıkıyor? Hızlanma sizi korkuya mı düürüyor? Viraj alıınızdan endieli misiniz? Özenle seçilen uzmanlarımız sorularınızı cevaplamak için burada ‐ sürüş ile ilgili her konuda bize mail yoluyla ulaşabilir ve sorularınızı uzmanlarımıza yöneltebilirsiniz.

S Yeni aldığım Honda Fireblade ile sertçe hızlanmaktan korkuyorum. Motorun geriye yuvarlanma olasılığı ne kadardır?

Simon Halam, Lincs

C Sakin olun ‐ motora takla attırmazsınız. Ya da başka bir deyişle, normal sürdüğünüz sürece bunun gerçekleşme olasılığı o kadar küçüktür ki, endişelenmenize bile değmez. Tam güç verdiğinizde (özellikle yokuş yukarı ve sert şekilde gaz verdiğinizde) ön taraf havaya kalkabilir, fakat kendinizi koruma içgüdüleriniz 90º dereceye ulaşmanızdan çok önce gazı kesmenizi salayacaktır. Elbette, eğer teker yapmaya çalışıyorsanız ve ön tekerlek havadayken gazı kaba ve aşırı istekli şekilde açarsanız geriye yuvarlanabilirsiniz ‐ yine de bunun için epey çaba sarf etmeniz gerekecektir. Tıpkı normal sürdüğünüzde olduğu gibi, hayatta kalma içgüdülerinizin büyük olasılıkla motor geriye yuvarlanmadan devreye girecek ve gazı bırakmanızı sağlayacaktır. Endişelenmeniz gereken asıl konu tekerleğin yere ne şekilde ineceğidir. Eğer tekerlek yerden kesildiğinde gidonu kırar veya gazı aniden kesip ön tekerleği yere çok sert indirirseniz, başınızı gerçekten belaya sokabilirsiniz. Motorun önü yalpalayabilir ki, bu esnada hızlıysanız ya da gidonu, suyunu çıkaracak gibi sıkarsanız düebilirsiniz. Ön tekerlek havaya kalktığında, gidonu hafifçe tutun ve gazı azaltın: gaz açılımındaki ufak bir azalma tekerleğin nazikçe yere dönmesine yetecektir.

Simon Weir

S Bir virajda tekrar ne zaman gaz açabilirim? Frenlemeden sonra mı, dönüşe başladığımda mı, yoksa viraj çıkışında mı?

Derek Lanscombe, London

C Eğer virajdan çıkana kadar beklerseniz, muhtemelen sıkıntıdan uyuya kalırsınız. Öte yandan, fren yaptıktan sonra asla gaza yüklenmemelisiniz ‐ kaza yapmak istemiyorsanız, bir virajın içine doğru hızlanmayın. Kısaca cevap: dönüe başladıktan sonra. Lakin kısa cevaplar hikayeyi tüm çıplaklığıyla anlatmaz. Dönüşe başlar başlamaz kesinlikle gaza yüklenmemelisiniz. Yarışçılar virajın içine kadar fren yaptıktan sonra, apeksi hedefler ve o noktadan itibaren gaza yüklenir. Oysa bizler yollarda güvenliğimiz adına çok daha ihtiyatlı davranırız. Viraja yaklaşırken erken pozisyon alın ve frenleri uzunca bir süre içerisinde bırakarak, motorun dengesini bulabileceği şekilde hızınızı ayarlayın. Dönüşe başladıktan sonra, hafifçe gaz verin. Bahsedilen şiddetli bir gazlama değil, yalnızca motoru viraj boyunca dengede tutmaya yarayacak nazik bir gaz açılımı. Apeksi geçip, motoru virajdan çıkış çizgisine getirdikten sonra, artık gaz verebilirsiniz. Lastiği zorlamamak için kontrollere nazik davranmak ve zamanlamayı doğru ayarlamak çok önemlidir. Gaz verdiğinizde motor dikelmek ve daha geniş bir çizgi izlemek isteyecektir. Viraj çıkışında bu etkiyi, doğru pozisyonu almak için kullanabilirsiniz ‐ fakat hala motoru döndürmeye çalışırken şiddetle gaz verirseniz motor sizi ya karşıdan gelen araçlara doğru ya da üstünden atabilir.

Simon Weir

C Motoru daha fazla yatırmayacağınızdan emin olduğunuz an itibariyle gaz vermeye başlayabilirsiniz. Virajın daralabileceğini ve motoru daha fazla yatırmanız gerekeceğini düşünüyorsanız, gaz vermeyi erteleyin. Tabii ki bu anın nerede gerçekleeceği dönüşün şekline ve sizin seçtiğiniz çizgiye bağlıdır. Virajı açıktan aldığınızda gaz vermek için daha uzun süre beklemeniz gerekebilir ya da virajın içine doğru sürer, dönüşü ani ve çok keskin biçimde gerçekleştirir ve sert bir ivmeyle virajdan çıkarsınız. Ama bunu yapabilmek için önceden daha fazla yavaşlamış olmanız gerekir. Ne olursa olsun hiçbir viraja ‘%100’ ile girmeyin, daima işlerin ters gitmesi ihtimaline karı rezerviniz olsun.

Ron Halsam

S Virajlarda gazı açmak gerçekten motorun yerden yüksekliğini artırır mı?

Sally Martin, Swindon

C Evet. Bunu anlamanın en kolay yolu, frenlemenin motosiklet üzerindeki etkisini düşünmektir. Fren yapıldığında süspansiyonun dalışa geçtiğini ve yerden yüksekliğin azaldığını görürüz. Gazı bırakmak da aynı etkiye sahiptir ve burada da mesafe azalır. Aktif olarak gaz uygulandığında, karşı yönde bir kuvvet oluşur ve motorla yer arasındaki mesafe artar. Gazı çok erken açmak oldukça risklidir, bu nedenle virajlarda ölçülü davranın.

Mick Jones

S Pistteyken viraj çıkılarında ne şiddetle gaz verebilirim?

Gary Weil, Huddersfield

C Ne kadar şiddetli hızlanabileceğinizi anlamak için yol tutuşu sınamanız gerekir. Bunun için en iyi yöntem, söz konusu viraj için sabit bir yatış açısı belirlemeniz ve kademeli olarak her turda biraz daha çok gaz vermenizdir. Motorun gaz koluna rahatça tepki vereceği bir vites seçmelisiniz, böylece ne kadar hızlanacağınızı daha kolay ayarlarsınız. Virajdan çıkarken teker yapmaya başlarsanız, bir dahaki geçişte yatış açısını artırın ve gazı daha hızlı açmaya başlayın. Bu testi büyük bir eğim açısıyla yapmak daha iyidir, çünkü böyle yapıldığında, eni sonu gerçekleşecek kayma çok daha rahat kontrol edilebilir.